گروه دین و اندیشه «تیتریک»؛از دیدگاه قرآن کریم اتحاد، پیوند ، همدلی و انسجام با یکدیگر از جایگاه ویژه ای برخوردار است. خداوند متعال در قرآن کریم انسجام و اتحاد را موجب اعتلا ، و تفرقه را باعث انحطاط می داند    .لذا در تعالیم قرآن کریم وحدت اسلامی یکی از مهمترین واجبات است ،خداوند متعال در قرآن آنجا که می فرماید: «و اعتصَموا بِحَبل الله جَمیعاً ولاتَفرّقوا همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید».[1] مسلمانان را به وحدت فراخوانده و از تفرقه نهی کرده است.

در این آیه الفت و برادری بین مسلمانان امری مطلوب و از الطاف الهی دانسته شده است، اما تفرقه و دشمنی گناهی است که مسلمانان نباید مرتکب آن شوند ( ولا تفرقوا[2]) و هم چنین مفهوم آی? مورد نظر برادری هم? مسلمانان با یکدیگر و صراحت آیه بر معنای فوق الذّکر غیر قابل انکار است. و این پیوند میان مسلمانان خود بیانگر عنایت خاص الهی می باشد. لذادعوت مسلمانان به اتحاد و اُخوّت در آیات متعددی مورد تأکید قرار گرفته است.

لذا خداوند متعال در قرآن کریم با ذکر شاخصه ای مهم و بنیادین در مقول? اتحاد اسلامی تمسّک به حبل الله را به عنوان شاه کلید ایجاد وحدت در جامعه بیان می دارد و تمسک به حبل الله را به عنوان عامل وحدت و بازدارنده از تفرقه یادمی کند زیرا تفرقه چیزی به جز فروپاشی جامعه و اتحاد اسلامی نیست. لذا امت اسلامی با هدف واحد و روش واحد برای حصول و نیل به خداوند و اصل توحید ، با تداوم اتحاد و جلوگیری از تفرقه به آن معنا و مفهوم واقعی می بخشد، از این رو خداوند برای حفظ اصول وحدت تمسک به حبل الله را به عنوان رفتاری وحدت بخش، و عامل مهم برای جلوگیری از تشتت و تفرقه در جامعه ایمانی ذکر می کند.

در تشریح آموز? مهم فوق می توان گفت، حبل به معنای ریسمان، سبب و وسیله و ابزاری است که با آن می توان به هدف و خواسته خود رسید.[3] البته به هرچیز ممتد و طولانی که وسیله رسیدن به هدف یا محکم و استوارکردن چیزی باشد، نیز اطلاق می شود. [4]اما در اصطلاح قرآنی چنان که راغب اصفهانی از آیات استفاده می کند، مراد از حبل الله چیزی است که موجب اتصال میان انسان و خداوند می شود. [5]

در باب چیستی و مفهوم و مصادیق حبل الله باید اشاره نموددر تفاسیر و روایات تفسیری برای حبل الله مصادیق چندی را بیان کرده اند که با توجه به تاکید قرآن و خداوند بر آن می توان گفت که همه آنها می توانند مصداق حبل الله باشند؛ زیرا بدون وجود هر یک از آنها نمی توان سخن از وحدت هدف و وحدت رویه گفت. لذا از مهم ترین مصادیقی که بیان شده است قرآن است که خود به عنوان کتاب قانون مطرح است. چنان که گفته شد اصولا جامعه ای بدون قانون مکتوب نمی تواند به وحدت هدف و رویه دست یابد و به زودی دچار فروپاشی و تشتت می گردد. علامه طباطبایی برپایه روش تفسیر قرآن به قرآن با استناد به آیه 101 همین سوره بر این باور است که یکی از مهم ترین مصادیق حبل الله، قرآن کریم است. وی برای تایید این برداشت روایتی را از صاحب کتاب تفسیر شریف تبیان نقل می کند که در آن روایت پیامبر(ص) حبل الله را به قرآن تفسیر می کند.[6]

هم چنین در بیان دیگر مصادیق که می توان به عنوان حبل الله از آن یاد کرد وجود شریف پیامبر(ص) و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) می باشد. بر اساس روایتی از امام باقر(ع) در تفسیر آیه آمده است که اهل بیت پیامبر(ع) حبل الله هستند [7]. لیکن در برخی از روایات تفسیری به قرینه آیه 101 سوره آل عمران مراد از حبل الله کتاب و سنت است که در این صورت امری باقی و برقرار است و همه جوامع می توانند با تمسک به آن وحدت خویش را حفظ و از تفرقه و پیامدهای سوء آن در امان باشند. صاحب تفسیر شریف المیزان با توجه به این تفسیر و روایت این نظر را پسندیده و به عنوان مصداق واقعی حبل الله از این رای پشتیبانی می کند.[8]

خداوند متعال برای جلوگیری از تشتت در جامعه ایمانی و حفظ اصول وحدت بر لزوم تمسک دست جمعی مردم و مومنان به حبل الله تاکید می کند و آن را به عنوان عامل تقوا مورد شناسایی قرار می دهد؛ زیرا اطاعت از فرمان الهی و نیز تمسک به حبل، مصداقی از تقوای الهی است و انسان با آن می تواند خود و جامعه را از شر بسیاری از امور باز دارد.

خداوند در این آیه علل و عوامل اصلی ایجاد وحدت جامعه مدینه و نمونه عینی را در ضمن گزارشی تحلیل و تبیین می کند و بیان می دارد که این علل و عوامل همان طور که در ساخت و تشکل جامعه مدینه نقش داشته در تداوم و بقای آن نیز نقش خواهد داشت، در این آیات بر محوریت خداوند و توحید در همه امور تاکید می شود تا نشان داده شود که اصل کلیدی در وحدت و اتحاد امت اسلامی توحید و پذیرش وحدانیت الهی است..

نباید این نکت? مهم را فراموش نمود که قرآن کریم در این آیه، هم به وحدت امر می‎کند و هم از تفرقه نهی می‎نماید لذا در خصوص وحدت، که ضد آن تفرقه است، به هر دو تصریح می‎کند و واجب بودن وحدت را با حرام بودن تفرقه در کنار هم صریحا بیان می‎کند. شاید این تأکید برای جلوگیری از بهانه جویی های مختلف و تمسک به انواع حیله ها و عذرها برای فرار از وحدت است . توجه به واقعیت موجود میان مسلمانان و تفرقه شدیدی که بیش از چهارده قرن است خسارتی چندین برابر خسارتهای ناشی از درگیری با مخالفان اسلام پدید آورده است، می‎تواند آن همه تأکید خدای متعال را تفسیر کند.

با تشریح آموز? قرآنی فوق باید پرسید به راستی چرا امت اسلامی در عمل نتوانسته در مسیر وحدت قرار گیرد ؟به راستی چرا آموزه های ضدقرآنی و ضد وحدت وهابیت و تکفیری بر بسیاری از محافل و مجامع اسلامی سایه افکنده است؟به راستی چرا نهادهای مسئول در جهان اسلام در راستای مقابله با فرق? التقاطی وهابیت اقدام موثری از خود بروز نمی دهند تا شاهد تحقق وحدت امت اسلامی باشیم؟ خلاصه آن که باید گفت جامعه اسلامی برای بازگشت به عزت و کرامت نخست خویش و دست یابی به امت واحد? اسلامی می بایست با توجه به کتاب و سنت در محور توحید قرار گیرد تا از وحدت و انسجام اسلامی بهره مند شده و ازاختلاف و تفرقه رهایی یابد.

. [1]آل عمران / 103.

. [2]همان.

[3]مجمع البیان ج 1و 2 ص 803.

[4]التحقیق ج 2ص 161.

[5]مفردات ص 217.

[6]تفسیر المیزان ج 3 ص 369و التبیان ج 2 ص 545.

[7]تفسیر عیاشی ج 1 ص 194 و البرهان ج 1 ص 672.

[8]تفسیر المیزان ج 3 ص 369.

مهدی نجفی/ کارشناس مسایل مذهبی و دینی