گروه هنر و سینما«تیتر یک»/حسن جعفری؛
 
 روزنامه ایران در آخرین صفحه شماره دوشنبه 25 دی ماه از حضور آربی آوانسیان از ارامنه جلفای اصفهان در تهران یاد می کند و او را هنرمند قدیمی تئاترو سینمای ایران می نامد. آربی آوانسیان در سال‌های پس از انقلاب اسلامی، با حمایت و دعوت انجمن فرهنگی ایران و آلمان "گوته" از ایران خارج و بعد از مدتی اقامت در آن کشور؛ پاریس را برای سکونت برگزید.

 

 

آربی آوانسیان متولد 1321 در اصفهان است؛ او کار تئاتر خود را با گروه تئاتر ارمن در باشگاه آرارات آغاز کرد که در تیم کاری وی افراد بدنامی همچون آشور بانی پال همکار می کردند.

آربی آوانسیان بین سال‌های 1348 تا 1353 در مدرسه عالی رادیو و تلویزیون ملی ایران به تدریس تجزیه و تحلیل فیلم و زیبایی‌شناسی فیلم و در سال‌های 1351 تا 1352 در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، کارگردانی و بازیگری تئاتر می پردازد. از سال 1348 در تاسیس و مدیریت کارگاه نمایش همکاری داشت. در طول 12 سال فعالیت کارگاه نمایش، آربی آوانسیان به عنوان یکی از کارگردان‌های تجربه‌های جدید!در زمینه‌ی نمایش‌نامه‌نویسی و کارگردانی شناخته می­شود. جریان روشنفکری هرزگرا او را پدیدآورنده‌ی راه‌کارهای تجربی در حوزه‌ی کارگردانی تئاتر در ایران به شمار می‌آورد! 

آربی در تیم هرزه‌گان بنیاد فرح پهلوی در جشن­های هنر شیراز نقش موثری در تهییج احساسات مردم مسلمان علیه رژیم پهلوی ایجاد می­کند؛ نمایش با راهکار تجربی "خوک؛ بچه؛ آتش" به کارگردانی وی آتش اعتراض مردم شیراز را علیه هنجارشکنی هایش برمی انگیزد. این جشن ها برنامه های هرزه ای بودند که رژیم پهلویدر 10 سال پایانی عمر سیاسی خود در شهر شیراز به نام فرح پهلوی برگزار می کرد.

هدف از برگزاری این جشن استحالهفرهنگی اسلامی مردم و باز کردن راه نفوذ فرهنگ غرب به داخل کشور بود. کسانی که بهعنوان «هنرمند» از آمریکا و کشورهای اروپایی برای شرکت در جشن هنر شیراز به ایراندعوت شده بودند، شامل رقاصه‌ها، فاحشه‌ها، موسیقی‌دانان، خوانندگان و بازیگرانفیلم‌های غیراخلاقی سینماهای غربی یا مطربین محلی همچون ل.چ.، ش. ر. بودند. به همین دلیل، این برنامه‌ها نتوانست بامردم ایران ارتباط برقرار کند، زیرا با فرهنگ مردم هیچ‌گونه ارتباط و موانستی نداشت. اگرچه جشن هنر شیراز و هزینه های سرسام آور آن، رسوایی کامل برای سیستم بود؛ اما برنامه نمایش "اربی اوانسیان" روشن ساختن فتیله شور و احساسات نهفته مردم بود.

آنتونی پارسونز "سفیر انگلیس" شرح ماجرای نمایش فوق را این‌گونه بیان می‌دارد:

«جشن هنر سال1356 در ماه رمضان در شهرشیراز، از نظر کثرت صحنه‌های اهانت‌آمیز به ارزش‌های اخلاقی ایرانیان از جشنهای هنر پیشین فراتر رفته بود. به عنوان مثال یک باب مغازه را در یکی از خیابان‌های پررفت و آمد شیراز اجاره کرده و ظاهراً می‌خواستند برنامه خود را کاملاً طبیعی درکنار خیابان اجرا کنند، صحنه نمایش نیمی از داخل مغازه و نیمی در پیاده‌رو مقابل آنبود. یکی از صحنه‌هایی که در پیاده‌رو اجرا می‌شد، تجاوز به عنف بود که به طور کامل(نه به طور نمایشی و وانمودسازی) به وسیله یک مرد (کاملاً عریان یا بدون شلوار درستبه خاطر ندارم) با یک زن که پیراهنش به وسیله مرد متجاوز چاک داده می‌شود، در مقابلچشم همه صورت گرفت. ولی موضوع به شیراز محدود نشد و توفان اعتراض که علیه این نمایشبرخاست، به مطبوعات و تلویزیون هم رسید. من به این خاطر موضوع را با شاه در میانگذاشته و به او گفتم اگر چنین نمایشی به طور مثال در شهر منچستر انگلیس اجرا می‌شد،کارگردان و هنرپیشگان آن جان سالم به در نمی‌بردند.»

در آن زمان روحانیون بزرگ شیراز همچون مرحوم دستغیب به اعتراض به نمایش خیابانی تئاتر آربی آوانسیان پرداختند و موجاعتراض به برنامه‌های جشن در این سال بالا گرفت و در اکثر محافل رسمی و نیمه رسمی ومطبوعات انتقادات و اعتراضات قابل توجهی بروز کرد.
با انتشار خبر برگزاری نمایشمذکور و رسیدن آن به نجف اشرف، حضرت امام خمینی(ره) به شدت برآشفتند و موضع‌گیریبسیار تند و شدیداللحنی را نسبت به رژیم پهلوی اتخاذ کردند. ایشان طی سخنرانی درمسجد شیخ انصاری نجف اشرف در 7/6/56 چنین فرمودند:

«شما نمی‌دانید که اخیراً چه شدهاست. در شیراز عمل شد و در تهران می‌گویند بناست عمل بشود و کسی حرف نمی‌زند! آقایان ایران هم حرف نمی‌زنند، من نمی‌دانم چرا حرف نمی‌زنند؟! این همه فحشا داردمی‌شود و این دیگر آخرش است یا نمی‌دانم از این آخرتر هم دارد! در بین تمام مردم،جمعیت نشان دادند اعمال جنسی را! و [آقایان] نفس‌شان درنیامد. دیگر برای کجاگذاشتند؟ برای کی؟ چه وقت می‌خواهند یک صحبتی بکنند؟ خوشمزه این است که خودسازمان‌ها و خود دولت و خود مردکه کذا [شاه] همین معنا با رضایت آنهاست، بی‌اذن،آنها مگر امکان دارد یک همچو امری واقع بشود؟ یک همچو فحشایی واقع بشود خود آنهااین کار را می‌کنند و بعد روزنامه‌نویس را وادار می‌کنند که انتقاد کند که کارقبیحی بود، کار وقیحی بود حالا به گوش مردم برود، آنجا به چشم مردم بخورد، اینهاهمه به گوش مردم بخورد که یک خرده آدم بشوند(و( آتش‌ها اگر باشد خاموش بشود، فردا همدرتهران خدای نخواسته این کار خواهد انجام گرفت و نه آخوندی و نه سیاسی‌ای و نهدکتری و نه مهندسی و نه دیگری اعتراض نمی‌کند. اینها باید اعتراض بشود، باید گفتهبشود. اگر ملت‌ها همه با هم، ملت همه با هم، مطلبی را اعتراض کنند و احکام اسلام رابایستند و بگویند، امکان ندارد که همچو قضایایی واقع بشود. از سستی ما و ضعف ما واستفاده از ضعف ما [می‌گویند] اینها یک دسته‌ای هستند ضعیف و بیچاره! در صورتی کهشما قوه دارید، پشتوانه‌تان ملت است. ملت باز مسلمان است. این ملت مسلمان علاقهدارد به اسلام، علاقه دارد به روحانی اسلام،... اینها همه باید دست به دست همبدهند باید اجتماع کنند، فقیهش با مهندسش، دکترش با محصلش، دانشگاهی با مدرسه‌ایشدست به دست هم بدهند تا بتوانند یک کاری انجام بدهند و بتوانند از زیر این بارهاییکه بر آنها تحمیل می‌شود، از زیر این بارها بیرون بروند و نمی‌کنند! من نمی‌دانمچرا! حالا این قدری شروع شده است در ایران، یک مقداری شروع شده، یک فرصتی پیدا شدهاست و امید است ان‌شاء الله فرصت‌های خوبی پیش بیاید. ان‌شاء الله خداوند تبارک و تعالیبه همه شما توفیق بدهد و اسلام را تأیید کند و علمای اسلام را تأیید کند و محصلینرا تأیید کند و مسلمین را تأیید کند.»

در همین رابطه روزنامه اطلاعات نیز درشماره 12 شهریور سال 1356 خود در زمینه‌ برنامه‌های جشن هنر شیراز نامه یکی ازخوانندگان خود را چاپ کرد. در بخشی از این نامه آمده بود:
«در فلسفه وجودی وتأیید موجودیت جشن هنر شیراز که حالا یازده ساله شده است، حرفی ندارم، چرا که حرفاین مقوله را به هنرشناسان باید سپرد. پس بی‌هیچ کلامی از آن درمی‌گذریم. اما درحالی که آرم جشن هنر اینجا و آنجا در شیراز به چشم می‌خورد و شهر حافظ پیوندگاه هنرجهان شده است، در قسمتی از پیاده‌رو خیابان فردوسی این شهر شاهد آمیزش کثیف جنسیچند به اصطلاح هنرمند باید بود که به وسیله جوجه‌ هنرمندان ایرانی، طرفداری می‌شوندو قداره‌کشی‌های وطنی را اجیر کرده‌اند تا این زباله را به زور «دگنک» و «سون‌آپ» بهخورد مردم بدهد! مردم ما، این قبیل حرکات شنیع و چندش‌آور را به عنوان هنر،نمی‌پذیرند. مردم می‌خواهند ببینند که آیا می‌توانند بین خود و جشن هنر ارتباطیبیابند، پس به دنبال مسایلی در حرکات و رفتار و گفتار هنرمندان آن سوی دیوارها ودریاها هستند تا خود را در آن جستجو کنند. همان فلسفه‌ای که به «جشن هنر» موجودیتبخشید و به آن شکل داد. اما بسیاری از آنچه که در جشن هنر شیراز می‌گذرد، از جملهنمایشنامه خوک، بچه، آتش و آربی آوانسیان، از فلسفه وجودی جشن دور افتاده است. اینچه تئاتری است که بچه‌ها از دیدنش شرم دارند و دست بر دیده می‌گذارند تا صحنه‌هایکثیف آن را نبینند؟ این چه تئاتری است که زنان با دیدنش دشنام بر زبان می‌رانند وبر باعث و بانی‌اش نفریت می‌فرستند و مردان برای قداره‌کِشَشْ خط و نشان هنرمندانهمی‌کشند؟ این چه عقیده و مرامی است که وقتی چیزی را مردم نپسندیدند، با یک کاردآخته بالای سرشان روبه‌رو می‌شوند که نوک تیزش را روی حلقومشان قرار داده و آنها رامجبور می‌کند که بگویند، پسندیدیم، خیلی هم خوب بود...»

حضور اخیر اربی اوانسیان در موزه سینمایی و نمایش فیلم «چگونه پیشبند سوزن دوزی شده مادرم در زندگیم گسترده می شود» به زبان ارمنی و زیرنویس انگلیسی و با ژست عرفان شرقی با زبان ارمنی برای تماشاچیان پخش می شود که در این جلسه بهمن فرمان آرا و جمعی دیگر مانندعزت الله انتظامی، پوران درخشنده، محمدرضا اصلانی، مهتاج نجومی، امیرشهاب رضویان و... حضور می یابند.

حضور آربی آوانسیان در ایران و موزه سینما در این شرایط بحرانی "مقابله با هویت یابی هنر در ایران اسلامی" کار سخیفی می تواند فرض شود که نمی تواند ناشی از بی خبری کامل مسئولین فرهنگ و ارشاد جامعه فرض شود.

قابل تصور نیست که دراین همه بیوگرافی نویسی برای "آربی آوانسیان" و ارائه پرونده هنریش در سایت های مختلف دولتی، چگونه خبری از شاهکار رسوایی‌اش "خوک، بچه، آتش" نیست و چرا خبرنگاری از "آربی آوانسیان" که شمشیر بر نابودی هویت اسلامی این مرز و بوم برداشته بود؛ دلیل و شرحی بر دستپخت هنریش نمی پرسد.

آربی آوانسیان اکنون در تهران میهمان آقایان است؛ ایا بهتر نیست با احوال پرسی از او دوستانه از وی بخواهیم نقدی بر خودش و "خوک" کند؟

***