أَن لا تَعبٌدٌوا إلَّا الله إِنِّی أَخافٌ عَلَیکٌم عَذابَ یَومٍ ألیمٍ. (آیه 26 سوره هود)

هر چیزی خالص آن خوب است ، گلاب و عسل اگر خالص باشند ارزش دارند . حتی خود آب هم خالص اش خوب است . آبی که بوی خربزه ، طالبی و گوشت می دهد گوارا نیست. آبی گواراست که طعم و رایحه آب داشته باشد.عبادت هم همینطور است ، عبادتی ارزشمند است و در دستگاه الهی ارزش و بهایی دارد که خالص باشد ؛ یعنی فقط برای خدا باشد.

این است که قرآن می فرماید :

لا تَعبٌدٌوا إِلَّا الله َ     جز برای خدا عبادت نکنید.

اخلاص به معنى (خالص کردن ، ویژه کردن ، ارادت صادق داشتن …) است .

بـر اسـاس ایـن مـعـنـى ، مـخـلص کـسى است ، که طاعات و عبادات خود را از هرگونه آلودگى و آمـیـخـتـگى به غیر خدا خالص کرده ، انگیزه اى جز تقرّب به درگاه خدا ندارد. از این رو، فقط بـه او دل مـى بـنـدد و تـعـریـف و تکذیب دیگران ، در نظرش یکسان است و هدف از عبادت ، جلب رضایت خالق است نه کس دیگر.

حضرت على (ع ) در این باره فرمود:

(اَلْعِبادَةُ الْخالِصَةُ اءَنْ لا یَرْجُوَ الرَّجُلُ إِلاّرَبَّهُ، وَ لا یَخافُ إِلاذَنْبَهُ)

عبادت خالص آن است که مرد جز به پروردگارش امید وار نبوده و جز از گناه خویش نهراسد.

امام صادق (ع ) فرمود:

(لا یـَصـیـرُ الْعـَبـْدُ عـَبـْداً خـالِصـاً لِلّهِ عـَزَّوَجـَلَّ حـَتـّى یـَصـیـرَ الْمـَدْحُ وَ الذَّمُّ عـِنـْدَهـُ سَواءً…)

انـسـان ، بـنـده خـالص خـداى بـزرگ نـمـى شود تااینکه تعریف وتکذیب (دیگران ) در نظرش یکسان باشد.

ارزش و اهمّیّت اخلاص

اخلاص ، معیار ارزش عبادت ، مقامى از مقامات مقرّبان الهى و هدف دین است . هر کس ‍ آن را یافت ، مـوهـبتى الهى نصیبش گشته که به وسیله آن به مقامات بزرگى خواهد رسید. چرا چنین نباشد، در حالى که خداوند متعال ، بندگانش را به آن امر کرده ، مى فرماید:

(فَادْعُوا اللّهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدّینَ وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرُونَ)

خـدا را بـخـوانـیـد، در حـالى کـه تـنـهـا براى او در دین اخلاص مى ورزید، اگر چه کافران را ناخوش آید.

در سـخـنـان پـیـشـوایـان مـعـصـوم ، تـعـابـیـر گـونـاگـونـى ، از قـبـیـل بـهـتـرین عبادت ، ثمره عبادت ، غایت دین ، عبادت مقرّبان الهى و مانند آن درباره فضیلت اخـلاص آمـده اسـت . در اهـمـیـت اخـلاص هـمـیـن بـس کـه شـرط قـبـولى عـمـل اسـت و اگـر در عـمـلى موجود نباشد، بى هدف و بى نتیجه خواهد بود. از این رو، على (ع ) فرمود:

(مَنْ لَمْ یَصْحَبِ الاِْخْلاصُ عَمَلَهُ لَمْ یُقْبَلْ)

عمل هر کس که با اخلاص همراه نباشد، قبول نمى شود.

مراتب اخلاص

خـالص کـردن و پـاکـیـزه نمودن عمل از غیر خدا مراتبى دارد. هر چه درجه اخلاص بیشتر باشد، عـمـل ارزش بیشترى نزد خدا پیدا مى کند، به هدف و مقصد نزدیکتر شده و شخص را زودتر به کـمـال مـطـلوب خـود مـى رسـانـد و هـر چـه درجـه اخـلاص کـمـتر باشد، به همان اندازه از ارزش عـمـل کـاسته شده و شخص از کمال مطلوب باز مى ماند و از این رهگذر درجات مؤ منان در نزد خدا متفاوت خواهد بود، چنانچه پیامبراکرم (ص ) فرمود:

(بِالاِْخْلاصِ تَتَفاضَلُ مَراتِبُ الْمُؤْمِنینَ)

درجات مؤ منان به وسیله اخلاص برترى مى یابد.

اینک براى رعایت اختصار، سه مرتبه ازمراتب اخلاص را ذکر مى کنیم :

الف ـ خـالص کـردن عـمـل ، بـه دلیـل تـرس از عـذاب روز قـیـامـت ، کـه گـرچـه عمل مخلصانه است ، اما این نوع عبادت ، عبادت بردگان است .

ب ـ اخـلاص در عـمـل ، بـراى رسـیـدن بـه بـهـشـت و آنـچـه در آن اسـت مـثـل حـورالعـیـن ، قـصـرهـاى بـهـشـتـى و مـانـنـد آن ؛ کـه ایـن گـونـه مـخـلصـانـه عمل کردن نیز روشن اجیران است .

ج ـ تـصـفـیـه عـمـل از هـر نوع شایبه اى ، اعم از طمع به بهشت ، ترس از جهنم ، رضاى مخلوق وجلب قلوب آنها، طمع به مقاصد دنیوى و مانند آن ، که فقط منظور رضایت خداست .

ایـن مـرتـبـه که بالاترین مراتب اخلاص مى باشد، از آن کسانى است که غرق در محبت ، عظمت و جـمـال الهـى هستند و خدا را سزاوار پرستش یافته ، عبادتش مى کنند و این ، عبادت آزادگان است .

راههاى کسب اخلاص

هـمـان گـونـه کـه ذکـر شـد، اخـلاص ، پـاکـیـزه کـردن عـمـل از هـر گـونـه آلودگـى بـه غـیـر خـداسـت و انـسـان مـخـلص ، در انـجـام عمل محرّکى غیر از خداوند ندارد، فقط قصد تقرّب به خداست که او را به کار وا مى دارد و بس . ایـن حـالت ، مـقـام بسیار بزرگى است و کسى مى تواند، به آن برسد که غرق در محبّت خدا باشد، بحدّى که در دلش براى محبتهاى دنیایى ، جایى نبوده و اگر از خوراک ، پوشاک ، مسکن و سایر امور مادى استفاده مى کند، به خاطر لذّت بردن از آنها نباشد، بلکه به خاطر آن باشد که نیروى بیشترى براى عبادت خدا، به دست آورد.

حال چه کنیم که به این درجه از اخلاص برسیم ؟

در سخنان پیشوایان معصوم ، راههایى براى رسیدن به اخلاص بیان شده که به اختصار ذکر مى کنیم :

الف ـ قطع طمع از غیر خدا

امام باقر (ع ) در این باره مى فرماید:

(بـنـده ، پرستشگر واقعى خدا نمى شود، مگر آنکه از همه مخلوقات بریده و به او بپیوندد،آن گاه خداوند مى فرماید: این عمل خالص براى من است و به کرمش آن را مى پذیرد.)

ب ـ افزودن بر علم و یقین

على (ع ) در این باره فرمود:

(ثَمَرَةُ الْعِلْمِ إِخْلاصُ الْعَمَلِ)

اخلاص عمل ، ثمره و میوه علم است .

یـعـنـى هـر چـه آگـاهـى انـسـان از حـقـایق هستى بیشتر شود و به عظمت خالق و ناچیزى خود علم پیداکند، اخلاص او بیشتر مى شود. و نیز فرمود:

(اِخْلاصُ الْعَمَلِ مِنْ قُوَّةِ الْیَقینِ…)

اخلاص عمل از قوت یقین است .

ج ـ کم کردن آرزوها

امیر مؤ منان در این زمینه فرمود:

(قَلِّلِ الاْ مالَ تُخْلَصْ لَکَ الاَْعْمالُ)

آرزوها را کم کن ، تا اعمالت خالص گردد.

د – پرهیز از گناه و هواى نفس

پیامبر اکرم (ص ) فرمود:

(تَمامُ الاِْخْلاصِ اجْتِنابُ الَْمحارِمِ)

دورى کردن از کارهاى حرام کمال اخلاص است .