اختصاصی بصیرت:این روزها در پی بحران ها و تنش هایی که گریبان هنر هفتم کشورمان را گرفته است، عده ای دچار پریشان گویی درباره نابودی سینمای ایران شده اند! مدعیان این پیش بینی عمدتاً منتقدان وضع موجود را مقصر و عامل مرگ قریب الوقوع سینما می دانند، این درحالی است که بیشترین آسیب ها و تهدیدات تحمیل شده به این عرصه نه از سوی گروه ها و جریانات به اصطلاح ضدسینما، بلکه از درون خانواده سینما ناشی می شود. نمونه یکی از این ضربات این روزها بر پرده سینماهای کشور نقش بسته است؛ فیلمی موسوم به «بی خود و بی جهت» به کارگردانی عبدالرضا کاهانی. فیلمی که می توان آن را در ادامه آثار گذشته این کارگردان، به ویژه «هیچ» و «اسب حیوان نجیبی است» دانست. آثاری که در آنها گونه ای طنز تلخ و سیاه و نوعی نقد ضداجتماعی و توهین آمیز درباره مردم جامعه امروز ایران است. در یکی از آثار گذشته کاهانی به نام «بیست»، نقد اجتماعی در بستری از متانت بیان و غمخواری با قشر فرودست طرح شد، اما در فیلم های اخیر این فیلمساز و به ویژه «بی خود و بی جهت» نوعی نگاه تمسخرآمیز و هتاکانه به مردم عادی کوچه و بازار دستمایه قرار گرفته است. به این سیاق که عوام، به مثابه موجوداتی حقیر و کثیف - به زعم کارگردان- زیر ذره بین رفته اند.

این فیلم روایت دو خانواده است که رابطه دوستی و رفت و آمد دارند که در این بزنگاه، بر سر یک اساس کشی با هم درگیر می شوند. یکی می خواهد مکان زندگی خود را تغییر دهد و زوج جوانی که قصد سکونت در همان منزل را دارند. مشکل این است که خانواده اول به دلیل مشکلات اقتصادی هنوز نتوانسته اند جای جدیدی را بیابند و زن و شوهر جوان نیز در همان شب می خواهند در آن خانه مراسم عروسی خود را برگزار کنند.

پیش از پرداختن به محتوای این فیلم باید به فقدان ساختار و سر و شکل در آن اشاره کرد؛ آنچه در فیلم اتفاق می افتد به این ترتیب است که عده ای آدم در یک فضا جمع شده و با هم سر و کله می زنند. به هم چسبیده شدن تصاویر این آشفته بازار، به اثری به نام «بی خود و بی جهت»! تبدیل شده است حتی یک خط داستانی و منطقی درست و حسابی هم در این فیلم دیده نمی شود و کمدی فیلم نیز با روش هایی پیش پا افتاده، سخیف، باسمه ای و کلیشه ای - همچون پاره شدن شلوار یا اشاره به دستشویی و ...- پدید آمده است. این وضعیت به گونه ای است که حتی برخی از منتقدان معتقدند به لحاظ اصولی و علمی، نمی توان این اثر را یک «فیلم» دانست.

با این وصف، «بی خود و بی جهت» بیش از آنکه یک فیلم باشد، نوعی عقده گشایی تصویری علیه عامه مردم است. مردمی که به روایت فیلم، زیربار مشکلات اقتصادی و گرفتاری های روزمره قرار دارند؛ عده ای از آنها با پناه بردن به شوخی پنداری زندگی و به قول معروف الکی خوش بودن اوقات را می گذرانند و عده ای دیگر هم با تقید به ارزش های مذهبی و سنتی پیش می روند. در فیلم، هر دو طیف به باد تخطئه و تحقیر گرفته شده اند. با این تفاوت که همذات پنداری مخاطب برای گروه اول (خوش گذران ها) برانگیخته می شود. انتخاب «رضا عطاران» برای بازی نقش نماینده این تیپ اجتماعی نیز با همین هدف صورت گرفته است. در مقابل، چهره گروه دوم(مذهبی ها) نفرت انگیز و ترسناک به نمایش درآمده است؛ الهه یک زن متدین نشان داده می شود که در دوران عقد (پیش از ازدواج رسمی) باردار شده است! از طرفی شوهر او فرهاد، با اینکه فرد بی تعهدی است، اما برای وصلت با این زن تن به تظاهر و ریاکاری داده است. مادر الهه، با این وصلت مخالف است و دست به هرکاری می زند تا مراسم عروسی آنها به هم بخورد. او یک زن حزب اللهی معرفی می شود و آن طور که از فیلم برداشت می شود، دستی هم در امور اقتصادی دارد. این هم از صداقت و واقع گرایی فیلمساز ما! همه آنچه از فرهنگ بومی ایرانی و متعهدان به این فرهنگ در فیلم درآمده، یک زن وارفته، یک مرد ریاکار و مادری است که برای حفظ موقعیت خود، ازدواج دخترش را برهم می زند!

فیلم «بی خود و بی جهت» از این لحاظ حائز اهمیت است که دیدگاه یک جریان فرهنگی و فکری را برملا می کند. این فیلم، نماینده سینمای مطلوب جریان شبه روشنفکران غربگرا است. چنانکه در اغلب محافل این جریان، فیلم جدید کاهانی به عنوان اثری برجسته و مهم پنداشته و معرفی می شود. تا آنجا که حتی منتقدان ماهنامه سینمایی «فیلم» که اکثریت قریب به اتفاق، متعلق به چنین طائفه ای هستند، فیلم «بی خود و بی جهت» را به عنوان اثر برگزیده سی امین جشنواره بین المللی فیلم فجر انتخاب کردند!!! انتخابی که نشان می دهد ادعای بی طرفی و توجه به جنبه های هنری از سوی این گونه افراد و جریان ها تا چه حد ریاکارانه است و ایشان تاچه میزان در گزینه های خود، قبیله ای و ایدئولوژیک رفتار می کنند. حال باید پرسید که چه کسانی درحال کشتن سینمای ایران هستند؟!